Steven Vlaeyen, klinisch psycholoog met een psychosegevoeligheid, legt uit hoe hij psychose ervaart. Hij tracht zijn ervaring theoretisch thuis te brengen.

Steven Vlaeyen denkt dat veel mensen niet snappen wat het is om je verstand te verliezen. In deze blog wil hij duiden. Hij neemt ons mee in de diepte van zijn ervaring. We worden uitgenodigd tot reflectie en krijgen een prachtig stukje samenvattend gedicht aan het einde van de tekst.

Verstand gebaseerd op ego

Je verstand is gebaseerd op je ego, net zoals het bouwen van een vakantieparadijs in de jungle gebaseerd is op het kappen van bomen en verwijderen van dieren en struiken in die jungle. Eerst komt het ego als een bom die alles vernietigt wat natuurlijk en vredevol is (de jungle). Alles moet wijken voor het ego. Alles begraaft het, alles vernielt het. Alles wat natuurlijk en spontaan was, alles wat origineel en oorspronkelijk was. Dit is de imaginaire fase van het spiegelstadium, waar het ego de driften temt en onderwerpt en er zich boven plaatst in zijn positie van alleenheerschappij als meester.

Het ego bepaalt

Vervolgens komt de symbolische fase. Dit is wanneer het ego een hele constructie bouwt, net als het vakantieparadijs, over hoe het leven moet gaan en zijn. Deze constructie is een beetje wat in het boeddhisme de mind wordt genoemd. Het is een geestelijke wereld van illusie en hallucinatie, die niet echt is, enkel uit lucht bestaat. Gebakken lucht dan wel. Mensen bouwen iets op in hun mind, en dan staan ze ernaar te kijken. Ze willen het ook delen met andere mensen, die dat moeten zien en mooi vinden. Allemaal mooie gebakken lucht. Allemaal dode planten en bomen.

Mensen krijgen een idee. Plots krijgen ze een idee. Plots valt hen iets te binnen, als een bom. Zou dat niet leuk zijn, zou dat niet mooi zijn? En hoe groter en zwaarder de bom van hun ego, hoe groter en uitgebreider de constructie die ze in hun mind opnieuw maken. Ze kunnen er niet aan doen, het is menselijk, het is de wereld van het symbolico-imaginaire, het ego en de mind. Dat is normaal, zo is iedereen en iedereen vindt iedereen leuk en interessant, vooral de gebakken lucht die ze verkopen.

Verstand verdwijnt

Wat is het als het onbewuste terugkeert, het verdrongene terug naar boven komt? Als je begint terug te keren naar je onschuld, misschien wel een beetje zoals in het fenomeen van de dementie. De-ment wil zeggen dat je verstand weggaat, en dat is denk ik dicht bij mijn ervaring van psychose, dat men kan omschrijven als losing your mind. Wel, het is alsof de jungle terug wil leven en zijn en groeien en bloeien, en die jungle vanbinnen die vindt dat vakantieparadijs met al de muren en ramen en vloeren en zwembaden helemaal niet zo mooi en zo leuk. Het is niet minder dan haar eigen dood, haar eigen eeuwig durend sterven.

Handel in gebakken lucht

Psychotisch zijn is niet zo leuk. Iedereen vindt iedereen tof en plezant als ze weer eens een bom laten vallen, en jij zou beginnen wenen van de pijn. Je voelt die bom en je gaat een beetje dood. Van al het praten, van al het lachen, van al de ideeën en de handel in gebakken lucht. Je wil stilte, rust, ademen. Geen mensen in de buurt. Wat wind die door de bomen ruist, wat vogeltjes die fluiten. Je ziel verdraagt de wereld van de mind niet meer en haat haar eeuwig sterven onder al de bommen van de ego’s.

Eenzaam

De wereld begrijpt je niet, want iedereen is toch normaal en alles is zo leuk. En we praten graag. En ik heb dit idee, en dat is zo goed en mooi, en jij hebt dat idee, en dat is ook goed en mooi. Al die ideeën die we hebben. We delen ze in al onze drukte voortdurend met elkaar en als je psychosegevoelig bent dan kan je alleen maar wenen en met je hoofd schudden en je oren toestoppen en wegrennen en ergens in de natuur alleen gaan zijn. Alsof je geen deel meer bent van de mensenwereld. Je wordt terug wat eerst was, wat origineel was, wat oorspronkelijk was. Niet het vakantieparadijs maar de jungle.

Je bent ab-normaal. Je kan niet zo goed meer denken. Iets memoriseren, iedereen plezieren, een construct bouwen in je mind en een luchtkasteel bakken van illusie, het mislukt. Het is niet wat je wil, het voelt als een last, een verstikking. Het beklemt je en het doet je sterven. Je kan de drukte niet meer aan, al die ideeën, al die gedachten. Je zucht en tracht niet te wenen.

Je trekt je terug

Waar je alleen en rustig kan zijn. Zonder al dat gepraat, zonder al die ideeën, zonder al die prachtige gebakken lucht. Je houdt des te meer van de bomen en de dieren, van het gras en de wolken, van de zon en de lucht. Die doen je deugd, die strelen je gekwelde ziel. Die brengen troost, een zachte, natuurlijke aanwezigheid die alles behalve menselijk is.

Want het menselijke doet je verkrampen en verstikken, het martelt je en doet je alleen maar sterven en nog sterven. Het is niets meer voor jou, of je het nu wil of niet, je ziel heeft besloten dat het geen gebakken lucht meer wil, de jungle is gaan protesteren en volop bezig het vakantieparadijs weer over te nemen. En natuurlijk kan je rekenen op de nodige afkeuring en verontwaardiging van anderen, de normale mensen, die toch wel leuke dingen denken en interessante filosofie verkopen. Dus probeert men je te behandelen. Men probeert je brein te trainen, te zorgen dat je toch weer luchtkastelen leert bouwen om te aanschouwen. Hersenpuzzels, psychiatrie, alles om je wereld van illusies en gebakken lucht in stand te houden. Alles om de jungle weg en het vakantieparadijs in stand te houden.

En je sterft, je sterft, je sterft

Je lijdt in een wereld van mensen, die normaal zijn en jou ziek noemen. Jou verstoten, opsluiten en isoleren, omdat jij geen deel bent van de wereld van de luchtkastelen. Van hun wereld van gebakken lucht. Wat kan je doen, als je je verstand begint te verliezen, als je het allemaal niet meer kan vasthouden in je hoofd en duidelijk en scherp voor je ogen kan zien? Als het allemaal zo weegt en wringt en duwt en je het gewoon maar los wil laten? Hoe kan je je inhouden van weglopen en roepen, hoe kan je de martelingen stoppen?

Natuur en authenticiteit

Naar de wind luisteren die door de bomen ruist en de vogeltjes die zingen. De lucht eens heel diep inademen terwijl je geniet van de stille zon. Stilte, wil je zeggen, stilte, maar dan zonder woorden. Verder naar je onschuld groeien, naar dat wat eerst was en oorspronkelijk en origineel. En op je eentje genieten van het ruisen in de bomen.

Castles in the air (Don McLean)

And if she asks you why
You can tell her that I told you

That I’m tired of castles in the air
I’ve got a dream I want the world to share
And castle walls just lead me to despair

Hills of forest green
Where the mountains touch the sky
A dream come true
I’ll live there ‘til I die

I’m asking you to say my last goodbye
The love we knew ain’t worth another try

---

Lees ook Psychose en maatschappij van Steven Vlaeyen