“Wanneer iemand een psychose heeft, moet je geweldloos en respectvol met hem communiceren”, schrijft Stijn Vanheule in De Standaard van 29 september 2021. “De zaak-Chovanec toont dat hulpverleners dat niet altijd weten”.
In bijgaand artikel kan je lezen hoe professor Vanheule uitlegt ‘wat écht werkt’ in dit soort situaties.
Begin deze week vond de reconstructie plaats in de zaak rond Jozef Chovanec. De Slovaakse man belandde in februari 2018 in een politiecel na een incident in een vliegtuig. Hij gedroeg zich vreemd. Zo sloeg hij zijn hoofd tot bloedens toe tegen een muur.De beelden van de tussenkomst in zijn cel zijn stuitend en tonen hoe weinig ervaring de hulpverleners hadden met zo’n crisis. Het gezicht van Chovanec werd bedekt met een deken, een agent zat minutenlang op zijn borstkas en hij kreeg vernederende boodschappen te verwerken. De man kreeg een hartstilstand, belandde in een coma en drie dagen later was hij dood.
Deze zaak houdt ons een spiegel voor
Alles wijst erop dat Chovanec op dat moment een psychotische episode doormaakte, waarbij hij extreem opgewonden reageerde op zijn omgeving. De aanwezige hulpverleners gingen daar niet goed mee om, waardoor de situatie snel escaleerde. Dat is tragisch, maar niet verwonderlijk. Veel politieagenten, brandweerlieden en ambulanciers weten alleen uit eigen ervaring hoe ze rustig en effectief moeten tussenbeide komen bij iemand in een acute psychose.
Sommige korpsen doen het goed, maar globaal ontbreekt op de werkvloer een kader dat interventiediensten houvast biedt. Daardoor zijn uitschuivers bijna niet te vermijden. Hardvochtige behandelingen komen niet voort uit onwil, maar uit onwetendheid en angst.
Er is nood aan een beter begrip van wat een psychose met iemands belevingen doet
Voor wie een psychose heeft, voelt de realiteit helemaal anders aan. Plots fluisteren stemmen boodschappen, wordt alles om je heen bedreigend, of ervaar je in je eigen gedrag impulsen die je gedachten en gevoelens op hol doen slaan. Dat zaait verwarring. Aan de ene kant ervaar je de wereld op een gewone manier, aan de andere kant ontvang je vreemde signalen die tonen dat er iets grondig fout zit. Dat is angstaanjagend. Sommigen reageren radeloos, want hoe ga je om met een wereld die je deels niet meer herkent?
Omstanders voelen die verwarring en radeloosheid ook. Hulpverleners voelen zich niet op hun gemak. Ze kunnen zich niet goed inleven in hoe iemand op zulke momenten denkt en reageert, waardoor er minder verbondenheid ontstaat. Dat zet de deur open naar een kille en brutale bejegening, of naar lacherige reacties. Het klinkt onheus om zo te reageren op iemand met problemen, maar in de praktijk is het een onhandige manier om eigen angsten te bedwingen. Stoer en lacherig doen geeft een vals gevoel van controle over moeilijke situaties. Maar achteraf houden velen er een kater aan over.
Wat écht werkt in dit soort situaties, is geweldloos en respectvol communiceren
Onderzoek leert dat een harde en kille aanpak bijzonder contraproductief is voor wie in een crisis verkeert. Iemand die zich door psychotische ervaringen al bedreigd voelt, krijgt het door dwingende opmerkingen of spottende reacties vanuit zijn omgeving nog benauwder. Bij sommigen escaleert hun bizarre gedrag daardoor nog verder. Anderen lopen via die weg trauma’s op waarvan ze moeizaam herstellen. Onderzoek leert ook hoe het wel kan. Wat écht werkt in dit soort situaties, is geweldloos en respectvol communiceren. Zelfs wanneer iemand beschermd moet worden tegen zichzelf of afgezonderd moet worden, is het belangrijk om contact te houden. Dat doe je door rustig te blijven praten over feitelijke dingen en altijd respect te tonen voor wat iemand beleeft.
Tijdens een psychotische crisis snakken mensen naar een basis van vertrouwen en veiligheid. Maar hun angst en verwarring beletten hen om daar passend uitdrukking aan te geven. Hulpverleners die verbondenheid opzoeken, maken een verschil. Na verloop van tijd blikken mensen die een psychotische crisis hebben doorgemaakt positief terug op betrokken en respectvolle hulpverleners. Hun omgangsstijl stimuleert hen om de draad van hun leven opnieuw op te pikken.
Nood aan vorming bij politiemensen
Gelukkig heeft de politie intussen een plan om haar personeel te vormen. Hulpverleners moeten veel beter opgeleid worden om met psychiatrische crisissituaties om te gaan. Zo niet, dreigen incidenten zoals met Chovanec, of zoals met Jonathan Jacob in 2010, zich te herhalen.
Laat hulpverleners kennismaken met de leefwereld van iemand die een psychose doormaakt. Leer hun hoe ze een goede omgangsstijl moeten uitbouwen. En creëer een klimaat van vertrouwen waarin ze open mogen reflecteren over moeilijke praktijksituaties. Zowel agenten als patiënten zullen daar baat bij hebben.
Lees ook:
Zaak Jozef Chovanec: het lijkt alsof…
Hoe omgaan met iemand in een psychose? 10 tips voor politieagenten
