Wie psychosegevoelig is, kampt vaak met slaapproblemen. Anderzijds kan systematisch te weinig slapen leiden tot hallucinaties en bijgevolg psychose. Wat is de relatie tussen slapen, psychosegevoeligheid en bipolariteit? In welke mate kunnen slaapstoornissen tijdens de adolescentie een psychische kwetsbaarheid op latere leeftijd voorspellen? Eerstejaars doctoraatstudente, Noëmi Hagemann, bij het Centrum voor Contextuele Psychiatrie legt uit.

Slaap en dagelijks functioneren

Mensen met een bipolaire stoornis die een psychose ervaren, hebben meestal ook last van slaapproblemen. Ze hebben moeilijkheden om in slaap te vallen of om door te slapen. Dit is niet alleen tijdens een psychotische fase het geval, maar het gebeurt vaak ook tijdens een “goede” periode. In die “goede periode” komen dan bijna geen psychotische symptomen voor.

Het is wel begrijpelijk dat ook in zo een fase het moeilijker kan zijn om te focussen, sociale contacten aan te gaan, problemen op te lossen of op een goede manier met emoties om te gaan.  Dit door dat slaapgebrek. Bij mensen die gevoelig zijn om bipolaire symptomen te ontwikkelen, kan een tekort aan slaap echter ook de beleving van de psychose versterken. In een bipolaire stoornis komen er dan bijvoorbeeld sterkere fases van manie of depressie tot uiting.

Onderzoek naar slaap

Het lijkt soms onduidelijk of slaapproblemen een teken kunnen zijn dat nieuwe psychotische symptomen of een nieuwe psychose zich aan het ontwikkelen is, of dat deze deel van het ziektebeeld zelf zijn. Om dit beter te begrijpen is al veel onderzoek gedaan. Onderzoekers willen nu nog een stap verder gaan . Ze willen onderzoeken of er een causale link gelegd kan worden tussen het optreden van slaapproblemen en het ontstaan van psychotische symptomen of ziektebeelden. Dit is ook een van de onderzoeksdoelen in het SIGMA project, een grootschalige studie die 2000 adolescenten wil onderzoeken naar mogelijke risicofactoren en beschermende factoren bij het ontstaan van psychopathologie in de latere volwassentijd.

Slaap meten zonder een laboratorium?

Op dit moment is er al meer duidelijkheid over slaapproblemen bij gezondere jongeren en blijkt dat deze inderdaad het risico kunnen verhogen om later bijvoorbeeld een bipolaire stoornis te ontwikkelen. Om deze bevindingen te ondersteunen, wordt binnen het SIGMA project vooral zogenaamde objectieve meetmethoden gebruikt. Een Fitbit is een soort horloge dat ook tijdens het slapen gedragen wordt. Door het meten van beweging en hartslag kan weten hoe lang en wanneer men slaapt. Op die manier wordt erg nauwkeurige data verzameld door de dag heen.

Een goed slaappatroon kun je leren!

Bij mensen met een bipolaire stoornis zijn er al bevindingen dat slaapstoornissen een teken kunnen zijn voor de ontwikkeling van een nieuwe manische of depressieve periode. Maar zelfs als men al een bipolaire stoornis heeft, is het goede nieuws dat je zelf als individu invloed kan uitoefenen op deze
ontwikkeling. Door het aanleren van een regelmatig slaappatroon en voldoende slaaptijd bijvoorbeeld kan men het risico op het ontstaan van een nieuwe psychose verlagen. Hier toont onderzoek aan dat een slaaptijd van minder dan 6 uur of langer dan 9 uur per nacht samenhangt met een verminderd functioneren en een verminderde levenskwaliteit (Gruber et al., 2009).

Onderzoek naar slaap en psychopathologie

De FitBit  meet slaappatronen en de rol van slaap bij het ontstaan van psychopathologie. Maar zo een meetinstrument kan nog zo veel meer! Het kan patiënten ook steunen en motiveren om een goed slaappatroon te ontwikkelen door constant feedback te geven over hoe men slaapt. Er zijn nog vele mogelijkheden waarvan we hier nog dromen. Zo kunnen arts, therapeut en patiënt hier samen mee aan de slag om het individuele slaapprobleem bij de patiënt in kaart te brengen en aan de slag te gaan. Misschien kunnen we deze droom op een dag werkelijkheid laten worden? U bent van harte uitgenodigd inspiratie of ideeën hierover naar ons te communiceren!

Het team van het Centrum voor Contextuele Psychiatrie onder leiding van Professor Inez Germeys verzorgt een tweewekelijkse blog over nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap op het gebied van psychiatrie in het algemeen en psychose in het bijzonder.

www.ccp-leuven.be
twitter: @ccp-leuven; @inezgermeys; @reskarlijn

Referentie
Gruber, J., Harvey, A. G., Wang, P. W., Brooks, J. O., Thase, M. E., Sachs, G. S., & Ketter, T. A. (2009).
Sleep functioning in relation to mood, function, and quality of life at entry to the Ststematic
Treatment Enhancement Program for Bipolar Disorder.