In welke mate heerst er nog steeds een taboe over psychische klachten? Julie Janssens van SIGMA licht toe. Ze is, naast gezinstherapeut, ook onderzoeker in het Centrum voor Contextuele Psychiatrie aan de KU Leuven en is deel van het SIGMA-team dat grootschalig en longitudinaal onderzoek doet bij Vlaamse jongeren. Julie focust zich voornamelijk op belangrijke relaties in het leven van de jongere en welke rol deze spelen bij gedachten aan zelfverwonding en zelfverwondend gedrag. In opdracht van Te Gek!?, deed het gehele SIGMA-team onderzoek naar het taboe over psychische klachten. In deze blog licht Julie toe wat de belangrijkste bevindingen zijn.

Zijn we bang van psychische problemen?

In onze samenleving wordt er weinig gepraat over geestelijke gezondheidsproblemen, zoals psychose. Er heerst helaas nog steeds een vooringenomenheid ten aanzien psychische klachten. Het ervaren van psychische klachten maakt dat men bestempeld kan worden als labiel, zwak, onvoorspelbaar en onbetrouwbaar. Er kunnen zelfs woorden vallen zoals “gek” of “een gevaar voor anderen”.

Maar maken psychische klachten mensen dan echt gek of gevaarlijk?  

Dergelijke stigmatiserende attitudes en gedragingen zijn vooral heel erg contraproductief. Het weerhoudt mensen ervan om over psychische problemen te praten en hulp te zoeken. Soms verliezen mensen die psychische klachten ervaren, net daardoor de verbinding met de samenleving. Daarnaast zijn mensen die het niet kennen er bang voor en reiken ze hen niet de hand.

Te Gek!?

Hierom richtte Marc Hellinckx 15 jaar geleden Te Gek!? op, om het taboe dat rust op psychische problemen te doorbreken. Door middel van verschillende educatieve, sportieve en creatieve campagnes probeert Te Gek!? het stigma omtrent geestelijke gezondheid te doorbreken.

Maar, hoe zit het nu met dat stigma?
Helpen antistigmacampagnes?
En welke evolutie zien we ten opzichte van vijf jaar geleden?

SIGMA onderzoekt stigma

Naar aanleiding van 15 jaar Te Gek!? deden wij als onderzoekers binnen het SIGMA-project van het Centrum voor Contextuele Psychiatrie aan de KU Leuven samen met Te Gek!? een groot onderzoek naar de ervaringen en houding van de Vlaming ten aanzien van psychische problemen. Het rapport kunt u hier lezen. Het onderzoek is grotendeels een herneming van het onderzoek van 2014 dat afgenomen werd bij 10 jaar Te Gek!?.

Zo’n 2000 Vlamingen uit een representatieve steekproef werden bevraagd, en wij analyseerden de resultaten. Graag deel ik met jullie enkele van de belangrijkste resultaten:

• Er blijkt een duidelijke toename in mensen die Te Gek!? kennen (van 15% naar 35%).
• Te Gek!? bereikt vooral een hoger opgeleid publiek, in de leeftijdscategorie tussen 35 en 54 jaar, en voornamelijk mensen die in een financieel stabiele situatie leven.
• Mannen, mensen ouder dan 35 jaar en laagopgeleiden hebben de meest stigmatiserende opvattingen over psychische klachten.
• De meeste mensen die Te Gek!? kennen, vinden de organisatie zinvol en vinden dat Te Gek!? bijdraagt aan het doorbreken van stigma rondom psychische problemen.
• De Vlaming denkt eerder neutraal over psychische klachten en dit is niet gewijzigd sinds 2014.
• Er wordt een toename vastgesteld in het gevoel van de Vlaming dat anderen stigmatiserende opvattingen hebben over psychische klachten.
• Mensen die zelf minder stigmatiserende opvattingen hebben, vinden dat de anderen meer stigmatiserend zijn.
• Mensen die Te Gek!? kennen, hebben minder stigmatiserende opvattingen over psychische problemen.

Wat betekenen deze resultaten nu?

Allereerst kunnen we vast en zeker besluiten dat Te Gek!? in vijf jaar een pak naamsbekendheid heeft bijgewonnen. Voornamelijk bij hoger opgeleide en financieel stabiele mensen in een gemiddelde leeftijdscategorie (35-54 jaar). Daartegenover staat de bevinding dat net mensen die lager opgeleid zijn meer stigmatiserende opvattingen zouden hebben. Een uitdaging dus om ook deze mensen te bereiken!

Daarnaast kunnen we ook concluderen dat de meeste mensen die Te Gek!? kennen, ervan overtuigd zijn dat deze organisatie helpt om taboes te onderbreken.

Maar is dat ook zo?

Uit het onderzoek blijkt alvast dat 99% van de Vlamingen neutraal of positief denkt over mensen met psychische problemen. Dit is in de afgelopen jaren ongewijzigd gebleven. Wat wel gestegen is, is het percentage van mensen dat ervan overtuigd is dat anderen negatief denken over psychische klachten. Zo blijkt 23% van de mensen te geloven dat anderen stigmatiserend denken over geestelijke gezondheidsproblemen. In 2014 was dit 15%.

Enerzijds is het bemoedigend dat er geen verbetering is in persoonlijk stigma (hoe iemand zelf denkt over psychische klachten), maar anderzijds is het minder goed nieuws dat men wel denkt dat stigma leeft in anderen. Dit zou ervoor kunnen zorgen dat mensen minder geneigd zijn om met anderen te praten over hun psychische problemen. Terwijl uit zoveel onderzoek blijkt dat net praten over de dingen waar je in het leven tegenaan loopt, ook helpt in het omgaan met die dingen.

Dus hoe minder je zelf stigmatiseert, hoe meer je denkt dat anderen stigmatiseren?

Als we de resultaten gecombineerd bekijken zien we dat inderdaad. Dit kunnen we op twee manieren verklaren. Enerzijds zou het zo kunnen zijn dat mensen die zelf minder stigmatiserende opvattingen hebben, meer sensitief zijn voor dit probleem en zich dus meer bewust zijn van stigmatiserende opvattingen van anderen. Anderzijds zou het ook kunnen dat mensen die zelf minder stigmatiserende opvattingen hebben, meer horen over stigma (bijvoorbeeld door antistigmacampagnes) en daarom minder het gevoel hebben dat anderen die mening delen.

Helpen campagnes zoals Te Gek!?

De bevindingen van het onderzoek geven aan dat mensen die Te Gek!? kennen, minder stigmatiserende opvattingen hebben over psychische problemen. Het is van belang om deze bevindingen met enige voorzichtigheid te interpreteren. Uit deze gegevens krijgen we namelijk geen informatie over de richting van het verband. Het kan dat Te Gek!? kennen ervoor zorgt dat je minder stigmatiserende opvattingen hebt, maar het zou ook kunnen dat je sneller met organisaties als Te Gek!? in aanraking komt als je zelf al minder stigmatiserend denkt.

Doen campagnes over stigma net het gevoel van stigma in de samenleving meer leven?

De bevindingen uit dit onderzoek roepen alvast enkele interessante vragen op over hoe inspanningen om maatschappelijke opvattingen ten aanzien van mentale gezondheid te verbeteren, gekaderd worden. Het zou kunnen dat mensen meer gaan denken dat er stigma is door antistigmacampagnes.

Kan je ook onbewust stigmatiseren? En welke invloed heeft dit op de resultaten die we zien?

Iedereen kan weleens een onhandige opmerking geven die onbewust stigmatiserend is. Het is aan ons om daar bewust van te worden. Op die manier verkleinen we de kans dat deze stigmatiserende opmerkingen de basis vormen waarop mensen gaan inschatten hoe sterk het stigma leeft bij anderen. Voor mij wordt het enkel nog duidelijker hoe belangrijk en waardevol antistigmacampagnes, zoals Te Gek!?, kunnen zijn.

Alle bevindingen die ik hierboven beschreef, doen ons alvast meer nadenken over de gevolgen die antistigmacampagnes al dan niet kunnen hebben op de samenleving. En zo is het gevolg hiervan op het spreken en niet-spreken over psychische klachten minstens even belangrijk.. Wanneer het gevoel van stigma leeft in de samenleving en de Vlaming gelooft dat anderen stigmatiserende opvattingen hebben, zal die persoon ook minder snel spreken over zijn problemen.

Aan ons als samenleving om mensen die het moeilijk hebben de hand te reiken, écht te luisteren en erover te spreken. Zo kunnen wij deel zijn in het doorbreken van het taboe en allemaal de verbinding blijven aanhouden met de mensen die het moeilijk hebben. En laat die verbinding net een van de belangrijkste buffers zijn in het omgaan met de uitdagingen die wij als mens  in het leven tegenkomen.

 

Bekijk hier het filmpje van coördinator Marc Hellinckx van Te Gek!?