Onderzoek naar psychische aandoeningen is ingewikkeld

Dat heeft onder andere te maken met het feit dat wij psychische klachten moeilijk kunnen meten. Anders dan bij vele andere ziektes, kunnen wij geen bloedwaardes checken om te zien of iemand bijvoorbeeld angsten of een depressie heeft. Uiteindelijk baseert onze definitie van een psychische aandoening namelijk op de subjectieve ervaring van een mens. Er is maar één manier om die te bereiken en die is: vragen. Daarom werken wij in de klinische psychologie veel met vragenlijsten. Iedereen is daar waarschijnlijk al in aanraking mee gekomen. Zij het een vragenlijst die je moest invullen bij een dokter, of een vragenlijst over je tevredenheid over een product; vragenlijsten zijn echt overal!

Meer dan eens meten, meerdere keren bevragen

Traditioneel werden zulke vragenlijsten vaak maar één keer afgenomen. Zo kreeg je bijvoorbeeld vaak een korte vragenlijst in de wachtkamer van de psycholoog of bij een bezoek in een pijnkliniek. Of een cliënt kreeg een vragenlijst voor en na een therapie om de effecten van een nieuwe behandeling in te schatten. Veel psychische klachten zijn echter allesbehalve constant en kunnen enorm schommelen, zelfs binnen enkele uren. Daarom is er binnen het psychologisch onderzoek een trend om dingen meer dan eens te meten, en mensen meerdere keren per dag een vragenlijst te geven, bijvoorbeeld op een smartphone. Dit heet de Experience Sampling Methode, een methode waarmee wij in het centrum voor contextuele psychiatrie veel werken en waarover ook al eerdere blogs op psychosenet geschreven werden. Met deze methode kunnen onderzoekers en clinici een beter beeld krijgen van hoeveel last een persoon heeft van een bepaald symptoom en hoe dat door de tijd heen verandert.
Met de experience sampling is het stellen van goeie vragen echter ook niet evident.

Hoe kunnen wij de complexe ervaring van een mens in een vraag samenvatten?

Er zijn een heleboel dingen die daarbij fout kunnen gaan, en misschien heb je sommige van die dingen zelf al meegemaakt. Soms is een vraag niet duidelijk, je begrijpt ze niet helemaal. Soms zijn de antwoordopties te vaag of te nauw of gewoon niet toepasselijk voor jou. Soms is een vragenlijst te lang en je haakt gewoon af.
Wij weten ondertussen ook dat de manier waarop wij een vraag stellen de antwoorden kan beïnvloeden. Als ik bijvoorbeeld vraag hoe vaak je boos bent, en ik geef de antwoord opties van “minder dan een keer per jaar” en “meer dan twee keer per jaar” ga je waarschijnlijk denken dat ik met boos echt grote woede-uitbarstingen bedoel. Als ik je vraag of je vaak boos bent en ik geef je antwoordopties die betrekking hebben op één week, dan zou je waarschijnlijk denken dat ik met boos kleine gevoelens van irritatie bedoel (een voorbeeld beschreven in Schwarz, 1999). Kleine variaties in de manier waarop een vraag gesteld wordt, kunnen dus helemaal andere antwoorden uitlokken.

Variaties in vragen beïnvloeden de onderzoeksresultaten

Goede vragen stellen is in het onderzoek naar psychische klachten daarom een belangrijk onderwerp, en binnen het experience sampling onderzoek is er nog weinig over bekend. Onderzoekers uit verschillende onderzoekscentra ontwikkelen vaak hun eigen vragenlijsten en zo worden veel verschillende vragen gebruikt om exact hetzelfde te meten. Hoe deze variaties in vragen de verkregen onderzoeksresultaten beïnvloeden is momenteel niet bekend. Dat maakt het ontzettend moeilijk om resultaten van verschillende onderzoeken te vergelijken.

Het team van het Centrum voor Contextuele Psychiatrie onder leiding van Professor Inez Germeys verzorgt regelmatig een blog over nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap op het gebied van psychiatrie in het algemeen en psychose in het bijzonder. (www.ccp-leuven.be;  Center for Contextual Psychiatry; twitter: @ccp-leuven; @inezgermeys;)

Eerder verschenen blogs:

Building bridges vanop de smartphone

Hoe gaat het in coronatijden met jongeren?